Νομίζω ότι οι περισσότεροι έχουμε λίγο πολύ μια ιδέα για το πώς θα μπορούσε ή θα έπρεπε να ‘ναι ο κόσμος. Ένας κόσμος δηλαδή πιο δίκαιος ελεύθερος και ανθρώπινος, που θα ευνοεί την ανάπτυξη του πολιτισμού, της δημιουργικότητας και του ήθους. Και πιστεύω ότι στα βασικά μάλλον δε θα διαφωνήσουμε. Ίσως γιατί είναι προφανή, αν αυτά που ζητάμε αφορούν το κοινό καλό. Ίσως να διαφωνήσουμε ως προς τον τρόπο, που η ανθρώπινη κοινωνία θα μπορούσε να οδεύσει προς τα κει, έστω και κάνοντας ένα μικρό βήμα. Εκεί όμως που θέλω να σταθώ είναι στο κατ’ αρχήν αυτονόητο. Το κακό (όπως και να το αποκαλεί κανείς: εκμετάλλευση, αλλοτρίωση, ανελευθερία, άγνοια ή απαιδευσία) πάντα υπήρχε στις ανθρώπινες κοινωνίες αν και όχι ίσως στον ίδιο βαθμό ή με τον ίδιο τρόπο. Και ακόμη κι αν προσβλέπει κάποιος στην έλευση μιας ουτοπίας, είναι βέβαιο τουλάχιστον ότι αυτό δε πρόκειται να συμβεί σύντομα. Έτσι το να μιλάμε για την παθογένεια της ελληνικής κοινωνίας ή της παγκόσμιας κατάστασης και να προτείνουμε λύσεις, αν και όταν αυτό γίνεται με κάποια σοβαρότητα και εμβάθυνση έχει νόημα, δεν αρκεί.
Θα ήθελα να αναφερθώ στον πιο μεγάλο Έλληνα φιλόσοφο και πιθανόν στον μεγαλύτερο φιλόσοφο όλων των εποχών, τον Σωκράτη. Ίσως δεν είναι ευρέως γνωστό ότι ο Σωκράτης ασκούσε αυστηρή κριτική στη Αθηναϊκή δημοκρατία και στους Αθηναίους, με την γνωστή του μάλιστα ειρωνεία. Ο λόγος δεν ήταν ότι θεωρούσε προτιμότερο ένα αριστοκρατικό πολίτευμα για την Αθήνα. Η κριτική του αφορούσε τον δήμο, την χαμηλή στάθμη της παιδείας των πολιτών και της εν γένει συμπεριφοράς τους, τη μετριότητά τους σα να λέμε. Φυσικά σε μια περίοδο παρακμής της Αθήνας, το καθεστώς ένιωσε ότι έπρεπε να αμυνθεί σε μια τέτοια κριτική, δεν είχε την πολυτέλεια της ανοχής δηλαδή που έδειξε στα προηγούμενα χρόνια, ίσως και να εκδικηθεί. Γνωρίζουμε όλοι την κατάληξη, την δίκη παρωδία του Σωκράτη, την απόφασή του να μη διαπραγματευτεί την ποινή με μια ελαφρύτερη (εξορία) και την άρνησή του να δραπετεύσει την τελευταία στιγμή από τη φυλακή. Και τον αναφέρω εδώ, παρά τους αρνητικούς συνειρμούς που έχουμε όλοι σχετικά απ’ τα διάφορα ηθικοπλαστικά των δασκάλων στο σχολείο, γιατί είναι ένα αντιπροσωπευτικό παράδειγμα της ενότητας της ζωής και του λόγου ενός ανθρώπου. Και απ’ όσο γνωρίζουμε και ο υπόλοιπος βίος του εναρμονίζεται με τη διδασκαλία του. Και μια λεπτομέρεια που μπορεί να μην είναι πολύ γνωστή: Πριν ακόμη εμπλακεί με τη φιλοσοφία και πριν την ενεργό παρουσία του στο δημόσιο βίο της πόλης, είχε πολεμήσει σε μια μάχη των Αθηναίων όπου με κίνδυνο της ζωής του έσωσε έναν τραυματισμένο στρατιώτη κουβαλώντας τον στους ώμους.
Αξίζει εδώ να αναφερθεί κάτι πραγματικά ενδιαφέρον που διασώζει ο Πλάτωνας στα κείμενά του. Κάποιος φυσιογνωμιστής, σ’ ένα από τα γνωστά συμπόσια που έκαναν τότε, προσπαθούσε να μαντέψει από τα εξωτερικά χαρακτηριστικά καθενός από τους παραβρισκόμενους τον χαρακτήρα του. Τον Σωκράτη λοιπόν τον περιέγραψε σα φίλαυτο, ηδονοθήρα, δειλό κ.ο.κ Έβαλαν όλοι τα γέλια αλλά ο Σωκράτης τους σταμάτησε παινεύοντας τον παραπάνω φυσιογνωμιστή. Οι φυσικές μου καταβολές αυτές ήταν είπε (οι εκ γενετής ας πούμε κληρονομικές τάσεις του χαρακτήρα μου), αλλά πάλεψα πολύ στη ζωή μου να τις μεταλλάξω. Δε γνωρίζω καμιά καλύτερη κριτική σε όλη αυτή την ανόητη φιλολογία που έχει ξεσπάσει στην εποχή μας σχετικά με το γενετικό καθορισμό.
Εξαιρετικό. Είναι πολύ σημαντιό να συνεχίσουμε να μαθαίνουμε από την φιλοσοφία μας.
ΑπάντησηΔιαγραφή