Οι φθόγγοι ως σύμβολα στην (ελληνική) γλώσσα

Γνώμη πολλών φιλολόγων είναι ότι ο αριθμός των λέξεων που η άρθρωσή τους, ο ήχος τους, έχει άμεση σχέση με το περιεχόμενό τους, την έννοια δηλαδή της λέξης, είναι ελάχιστες, κάπου δέκα. Είναι λέξεις όπως το γάβγισμα και το νιαούρισμα όπου σε αυτήν την περίπτωση η κραυγή κάποιου ζώου μεταφέρεται αυτούσια στο σχηματισμό της λέξης, ‘γαβ’ στο γάβγισμα ‘νιάου’ στο νιαούρισμα. Στο τεράστιο όγκο όμως των υπολοίπων λέξεων δεν μπορεί να παρατηρηθεί μια σχέση ανάμεσα στο άκουσμα των φθόγγων και την έννοια της λέξης. Και η αλήθεια είναι αν μπορούμε να παρατηρήσουμε κάποια σχέση αυτή δεν είναι τόσο προφανής. Και υπάρχουν περιπτώσεις όπου τίποτε δε μας υποδεικνύει τον μίτο εκείνο που θα συνέδεε ηχητικό σχήμα και περιεχόμενο.  Μια μικρή περιήγηση στον κόσμο των θαυμάτων της γλώσσας (στην προκειμένη περίπτωση της ελληνικής), μας έπεισε ότι μια πλειάδα φθόγγων ή συνδυασμού φθόγγων αντιστοιχεί σε ένα  περιεχόμενο με συγκεκριμένα και σε πολλές περιπτώσεις αναγνωρίσιμα στοιχεία. Στη συνέχεια θα εξετάσουμε κάποια τέτοια παραδείγματα με τη σαφή υπόνοια ότι μια ενδελεχή έρευνα θα ξεσκέπαζε ακόμη και τις λιγότερο προφανείς αντιστοιχίες, ερμηνεύοντας αυτό το αρχιτεκτονικό οικοδόμημα της γλώσσας από  ακουστική άποψη. Μια τέτοια αντίληψη κάνει αμέσως προφανές ότι οι φθόγγοι και κατ’ επέκταση οι λέξεις δεν είναι απλά σημεία, κάποιες τυχαίες συναρτήσεις ήχων με σημασίες, αλλά σύμβολα με βαθιά οργανική σχέση με το νόημά τους.

Ας εξετάσουμε το σύμπλεγμα ‘χθ’ στις λέξεις μόχθος, άχθος χθόνιος, μοχθηρός.

Αυτή η στοίχηση του ουρανικού ‘χ’ με το οδοντικό ΄θ’ ηχεί δύσκολα και δύσκαμπτα και οι έννοιες των λέξεων που σκελετώνει φανερώνουν και εννοιολογικά αυτή την δυσκολία.

Το σύμπλεγμα ‘φθ’ στις λέξεις φθίση, φθάνω, φθορά, φθόνος έχει την ίδια κακόηχη αντιστοίχηση με προφανή σχέση με το νόημα της φθοράς (το φθάνω νοείται ως φθορά, ελάττωση της απόστασης).

Ακόμη πιο τρανταχτό είναι το παράδειγμα του συμπλέγματος ‘πλ’. Το συναντάμε στις λέξεις πλήθος, πλούτος, πλησμονή, πλάτος, πλεύση, πλέον, πλάθω, όλες λέξεις με μια γενναιόδωρη εννόηση από μέρους μας, μια ανοιχτοχέρα φθογγική συναστρία, που μαρτυρά την άνεση, την ευρυχωρία, την αφθονία.

Το ‘γγ’ το συναντάμε στις λέξεις πουγγί, σφίγγω, αγγείο, μουγγός, αγγίζω, μηνίγγια, εγγύς. Μαρτυρά συνήθως μια σύσφιξη, ή μια ένταση κατά την επαφή. Με μια σύσφιξη του λαιμού το προφέρουμε άλλωστε.

Το ‘στρ’ δείχνει στροφή, συστροφή: στρίβω, στροφή, στρόβιλος, στραβός, στρώνω, στριμμένος.

Το ‘δρ’ δείχνει κάτι αδρό, δυνατό, απτό, όπως στις παρακάτω λέξεις: δρω, δράττω, δρομέας, δρέπω, δρυς, δράκος, αδρό, ιδρώνω, δριμύς.

 Το ‘γχ’ στο άγχος και στην αγχόνη δείχνουν την αίσθηση του πνιγμού.

Έχω παρατηρήσει επίσης ότι τα σύμφωνα ‘θ’, ‘ν’, και ίσως το ‘μ’ είναι πολύ σημαντικά γιατί τα βρίσκουμε σε λέξεις με μεγάλη σημασία.

Αυτά είναι μόνο λίγα παραδείγματα που δείχνουν ότι υπάρχει μια αχανής χώρα που περιμένει να χαρτογραφηθεί, και που οι δρόμοι της δεν είναι τις περισσότερες φορές καθόλου εύκολοι  στην πρόσβαση.